Ratownictwo medyczne

Opis kierunku studiów Ratownictwo medyczne
poziom: studia licencjackie I stopnia
semestry: min. 6
ECTS: min. 180

Absolwent potrafi - przykładowe umiejętności:

• Absolwent powinien posiadać wiedzę ogólną z zakresu nauk społecznych oraz wiedzę specjalistyczną i umiejętności z zakresu nauk medycznych - w szczególności medycznych czynności ratunkowych wykonywanych w stanach nagłych u dorosłych i dzieci, niezależnie od ich przyczyny.
• Absolwent powinien posiadać umiejętności samodzielnego wykonywania medycznych czynności ratunkowych, w tym: oceny stanu pacjenta w celu ustalenia postępowania; układania pacjenta w pozycji właściwej dla rodzaju schorzenia lub odniesionych obrażeń; prowadzenia podstawowej i zaawansowanej resuscytacji krążeniowo-oddechowej u dorosłych i dzieci; bezprzyrządowego przywracania drożności dróg oddechowych; przyrządowego przywracania drożności dróg oddechowych z zastosowaniem: rurki ustno-gardłowej oraz rurki nosowo-gardłowej; podawania tlenu; wspomagania oddechu lub prowadzenia wentylacji zastępczej z użyciem: maski twarzowej, zastawki oddechowej, worka samorozprężalnego oraz respiratora transportowego; intubacji dotchawiczej w laryngoskopii bezpośredniej w nagłym zatrzymaniu krążenia przez usta, bez użycia środków zwiotczających oraz prowadzenia wentylacji zastępczej z użyciem zastawki i worka samorozprężalnego; intubacji dotchawiczej w nagłym zatrzymaniu krążenia rurką dwuświatłową; wykonywania konikopunkcji przy braku możliwości wykonania intubacji; wykonywania defibrylacji ręcznej pod kontrolą EKG; wykonywania defibrylacji automatycznej; wykonywania EKG; monitorowania czynności układu oddechowego; monitorowania czynności układu krwionośnego; wykonywania kaniulacji żył obwodowych kończyn górnych i dolnych; podawania leków drogą dożylną, domięśniową, podskórną, dotchawiczą i wziewną oraz doszpikową - przy użyciu igły automatycznej; oceny świadomości pacjenta według skali Glasgow oraz oceny szerokości źrenic i ich reakcji na światło; nakłucia jamy opłucnowej w odmie prężnej potwierdzonej badaniem fizykalnym; cewnikowania pęcherza moczowego; zakładania sondy żołądkowej; pobierania krwi żylnej i włośniczkowej do badań laboratoryjnych; oznaczania stężenia glukozy przy użyciu gleukometru; opatrywania ran; unieruchamiania złamań, zwichnięć i skręceń; unieruchamiania kręgosłupa a szczególnie odcinka szyjnego; odebrania porodu nagłego w warunkach pozaszpitalnych; segregacji medycznej w przypadku zdarzeń masowych i katastrof; podejmowania działań profilaktycznych w celu ograniczenia skutków zdrowotnych zdarzenia oraz przygotowania pacjenta i sprawowania opieki medycznej podczas transportu.
• Absolwent powinien być przygotowany do pracy: w publicznych i niepublicznych zakładach opieki zdrowotnej, w tym w szpitalnych oddziałach ratunkowych, zespołach ratownictwa medycznego, specjalistycznych służbach ratowniczych oraz ośrodkach nauczających; w Centrum Powiadamiania Ratunkowego szczebla powiatowego i regionalnego; w powiatowych i wojewódzkich zespołach do spraw opracowania regionalnych planów zabezpieczenia kryzysowego; w strukturach Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego; w charakterze instruktora pierwszej pomocy w: szkołach, jednostkach straży pożarnej, służbach ratowniczych i zakładach pracy o dużym ryzyku wypadkowości; w służbach zajmujących się bezpieczeństwem i higieną pracy w zakładach przemysłowych oraz w charakterze koordynatora medycznego przy zabezpieczeniu imprez masowych.
• Absolwent powinien znać język obcy na poziomie B2.
• Absolwent powinien być przygotowany do podjęcia studiów II stopnia.

lista kierunków:

Ratownictwo medyczne - studia licencjackie

Przykładowe tematy:

Propedeutyka prawa

Treści kształcenia: Podstawowe pojęcia prawa, źródła prawa. Elementy prawa pracy i kodeksu cywilnego. Podstawy prawne wykonywania zawodów medycznych. Samorządy zawodowe w ochronie zdrowia. Konwencja Praw Człowieka, prawa pacjenta. Dokumentacja medyczna. Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym. Organizacja administracji publicznej.

Socjologia

Treści kształcenia: Socjologia jako nauka o społeczeństwie. Metody badawcze stosowane w socjologii. Kultura wartości i normy społeczne. Zachowania w zdrowiu i chorobie. Socjologiczne aspekty starości i umierania. Socjologia jako instrument działań w zdrowiu publicznym. Badania socjomedyczne i ich zastosowanie w ocenie potrzeb zdrowotnych, oczekiwań pacjentów, zachowań służby zdrowia i pracy placówek opieki zdrowotnej. Typy interakcji międzyludzkich, więzi organizacyjne, sytuacje konfliktowe. Patologie społeczne, rodziny i jednostki -wpływ na stan zdrowia populacji.

Psychologia

Treści kształcenia: Teoria rozwoju psychicznego. Metody badawcze stosowane w psychologii rozwojowej. Zdrowie psychiczne, normy i czynniki wpływające na jego stan. Rola psychologii w środowisku praca - zakład opieki zdrowotnej. Funkcjonowanie człowieka chorego. Proces adaptacji do choroby. Relacje pracownik medyczny-pacjent - trudności we współpracy. Psychologiczna relacja przełożony-podwładny. Psychologiczne determinanty zdrowia i choroby.

Biofizyka

Treści kształcenia: Człowiek jako układ biomechaniczny. Właściwości biomechaniczne tkanek - ich rola w biomechanice. Elementy biofizyki układu krążenia. Właściwości biofizyczne naczyń krwionośnych i krwi. Biofizyka układu oddechowego. Wpływ czynników fizycznych na żywy organizm. Metody detekcji promieniowania jądrowego. Promieniowanie rentgenowskie. Biofizyczne podstawy zmysłu słuchu. Wpływ fal mechanicznych na organizm. Cechy fizyczne dźwięków. Zjawiska towarzyszące przechodzeniu ultradźwięków przez organizm.

Biochemia

Treści kształcenia: Podział i struktura najważniejszych klas makromolekuł. Metody rozpoznawania, identyfikacji i oznaczania ilościowego substancji chemicznych. Reakcje biochemiczne: aminokwasów, lipidów, węglowodanów. Budowa i rola białek, aminokwasów, tłuszczy, cukrów i witamin. Białko jako podstawowy składnik strukturalny i czynnościowy organizmu człowieka. Przemiany związków chemicznych w organizmie. Rola enzymów i hormonów w regulacji metabolizmu człowieka. Wpływ czynników fizycznych na szybkość reakcji enzymatycznych.

Zdrowie publiczne

Treści kształcenia: Zakres zainteresowań medycyny społecznej i zdrowia publicznego. Geneza i historia medycyny społecznej i zdrowia publicznego. Definicje pojęć: ochrona zdrowia, opieka zdrowotna, kultura zdrowotna, opieka medyczna, medycyna zapobiegawcza, medycyna środowiskowa, medycyna społeczna oraz zdrowie publiczne. Medyczne i pozamedyczne uwarunkowania zdrowia. Zdrowie jako dobro społeczne i dobro indywidualne. Mierniki zdrowia. Metody rozpoznawania potrzeb zdrowotnych. Sprawy zdrowia jednostek i zbiorowości. Miejsce i zadania promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej w rozwiązywaniu problemów zdrowotnych. Informacja o zdrowiu publicznym. Edukacja i kształcenie kadr z zakresu zdrowia publicznego. Zdrowie człowieka w ujęciu holistycznym. Człowiek jako element środowiska życia na Ziemi. Środowisko naturalne człowieka. Ocena narażenia człowieka na czynniki szkodliwe. Skutki zdrowotne środowiskowych czynników ryzyka - biologicznych, psychospołecznych, chemicznych i fizycznych. Patomechanizmy działania czynników ryzyka. Skażenie środowiska naturalnego człowieka - wpływ na zdrowie.

Higiena i epidemiologia

Treści kształcenia: Rys historyczny, podstawowe definicje i zadania higieny pracy. Czynniki szkodliwe w środowisku człowieka. Normatywy higieniczne. Ocena narażenia na substancje szkodliwe w środowisku człowieka. Skutki zdrowotne wywołane działaniem szkodliwych czynników fizycznych, chemicznych i biologicznych na organizm człowieka. Choroby zawodowe i choroby parazawodowe. Ochrona przed szkodliwościami zawodowymi. Definicja i rola epidemiologii w zdrowiu publicznym. Źródła danych na temat stanu zdrowia populacji. Standaryzacja bezpośrednia i pośrednia. Epidemiologiczne badania opisowe, analityczne i eksperymentalne. Opracowywanie ogniska choroby zakaźnej. Elementy protokołu badawczego w teorii i praktyce epidemiologii. Epidemiologia stanów nagłych pochodzenia wewnętrznego i urazowego. Cele i zadania nadzoru sanitarno-epidemiologicznego. System organizacyjno-prawny nadzoru. Struktura służb Państwowej Inspekcji Sanitarnej w Polsce.

Anatomia

Treści kształcenia: Ogólna budowa ciała człowieka. Budowa układu: ruchu, krążenia, oddechowego, pokarmowego, moczowo-płciowego, nerwowego i dokrewnego. Budowa narządów zmysłów. Elementy anatomii topograficznej.

Fizjologia

Treści kształcenia: Prawidłowe czynności organizmu człowieka - funkcjonowanie układu: ruchu, krążenia, oddechowego, pokarmowego, moczowo-płciowego, nerwowego oraz dokrewnego. Fizjologia narządów zmysłów. Hemostaza. Regulacja gospodarki wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej. Integracja oraz kontrola funkcji na różnych poziomach regulacji układu, narządu i komórki.

Patofizjologia

Treści kształcenia: Patofizjologia wstrząsu. Zaburzenia termoregulacji. Patofizjologia chorób układu krążenia i krwi. Patofizjologia chorób układu oddechowego. Patofizjologia chorób układu pokarmowego. Patofizjologia układu wydalniczego. Patofizjologia układu nerwowego. Zaburzenia endokrynologiczne. Zaburzenia układu rozrodczego kobiet i mężczyzn. Elementy neuroendokrynologii i immunologii. Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej.

Biologia i mikrobiologia

Treści kształcenia: Budowa i funkcje układu odpornościowego - antygeny, mechanizmy obronne przeciwinfekcyjne, nadwrażliwość. Stany nagłe w chorobach zakaźnych. Pasożyty krwi, płynów ciała i tkanek. Pasożyty przewodu pokarmowego. Rodzaje interakcji biocenotycznych. Przystosowanie pasożytów do żywiciela. Mechanizmy patogeniczne. Wektory chorób transmisyjnych. Drobnoustroje i człowiek. Klasyfikacja i identyfikacja drobnoustrojów. Mikroflora człowieka. Chorobotwórczość drobnoustrojów. Elementy genetyki drobnoustrojów. Profilaktyka zakażeń.

Pierwsza pomoc

Treści kształcenia: Rozpoznanie stanu zagrożenia życia. Uruchamianie "łańcucha przeżycia". Resuscytacja bezprzyrządowa dorosłych. Resuscytacja bezprzyrządowa dzieci. Resuscytacja poszkodowanych w urazach. Unieruchamianie kończyn po urazie. Tamowanie krwotoku zewnętrznego.

Farmakologia

Treści kształcenia: Leki stosowane podczas resuscytacji. Sulfonamidy, antybiotyki, chemioterapeutyki. Leki przeciwbólowe narkotyczne i nienarkotyczne. Niesteroidowe leki przeciwbólowe i przeciwzapalne. Leki psychotropowe, uspokajające, nasenne i przeciwdrgawkowe. Leki stosowane w chorobach ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego. Leki stosowane w chorobach serca oraz niewydolności krążenia i naczyń obwodowych. Postępowanie farmakologiczne we wstrząsie, uczuleniu i utracie przytomności. Leki przeciwhistaminowe. Leki stosowane w schorzeniach układu oddechowego. Leki stosowane w chorobach przewodu pokarmowego. Leki stosowane w chorobach krwi. Leki stosowane w cukrzycy. Leki a ciąża. Zatrucie lekami, alkoholem lub innymi substancjami. Problemy zależności lekowych i narkomanii. Chemioterapeutyki, leki przeciwwirusowe i stosowane w zakażeniu HIV. Interakcje lekowe. Niepożądane działanie leków.

Toksykologia

Treści kształcenia: Współczesne kierunki rozwoju toksykologii. Zakres toksykologii. Zatrucia - klasy toksyczności związków, czynniki warunkujące toksyczność, drogi wprowadzania i wydalania trucizn, mechanizmy działania toksycznego, metabolizm trucizn, objawy kliniczne zatruć, wskazania do badań toksykologicznych. Zabezpieczanie materiału do badań - sposoby poboru próbek skażeń ciekłych i gazowych, metody jakościowe i ilościowe oznaczania trucizn, dekontaminacja swoista i nieswoista. Pobieranie i zabezpieczanie materiału biologicznego do badań toksykologicznych. Toksyczne działanie preparatów i artykułów gospodarstwa domowego oraz kosmetyków. Zanieczyszczenia środowiska związkami chemicznymi pochodzenia przemysłowego. Skażenia wody, gleby i atmosfery. Substancje toksyczne pochodzenia roślinnego.

Dydaktyka

Treści kształcenia: Dydaktyka ogólna i szczegółowa - podstawowe pojęcia, etymologia, przedmiot i zadania. Metody badań dydaktycznych. Systemy dydaktyczne. Proces kształcenia - cele, treści i zakres kształcenia ogólnego. Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia. Plany i programy nauczania. Modele kształcenia. Ogniwa procesu nauczania. Zasady nauczania. Metody nauczania. Formy organizacyjne. Środki kształcenia. Planowanie pracy dydaktycznej. Składniki procesu kształcenia. Dydaktyczne problemy współczesności - niepowodzenia szkolne, nauczanie programowe.

Metodologia badań

Treści kształcenia: Rola dedukcji i indukcji w poznaniu. Organizacja badań medycznych. Efekt placebo. Medycyna oparta na faktach. Badania kontrolowane - rola we współczesnym poznaniu i w badaniach klinicznych. Medycyna alternatywna.

Kwalifikowana pierwsza pomoc

Treści kształcenia: Rozpoznanie stanów zagrożenia zdrowia lub życia człowieka. Ocena podstawowych funkcji życiowych człowieka w stanie zagrożenia. Przywrócenie, podtrzymanie i stabilizacja podstawowych funkcji - w tym czynności układu oddechowego i krążenia. Zabezpieczenie i stabilizacja różnych obszarów ciała uszkodzonych w wyniku działania czynników zewnętrznych. Podejmowanie kwalifikowanych działań ratunkowych w szczególnych rodzajach zagrożeń środowiskowych. Organizacja i przeprowadzanie kwalifikowanego i bezpiecznego transportu osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowia lub życia.

Medycyna ratunkowa

Treści kształcenia: Historia medycyny ratunkowej. Organizacja struktur zintegrowanego ratownictwa medycznego w Polsce. Światowe systemy i standardy funkcjonowania służb ratownictwa medycznego. Stany nagłe pochodzenia wewnętrznego. Stany nagłe pochodzenia urazowego. Organizacja i funkcjonowanie Lotniczego Pogotowia Ratunkowego. Organizacja działań ratunkowych podczas zdarzeń masowych. Segregacja dorosłych i dzieci. Organizacja ratownictwa medycznego w strefie zagrożenia w wypadkach drogowych, kolejowych, budowlanych, morskich, ekologicznych i lotniczych. Zasady współdziałania i koordynacji służb ratowniczych na miejscu wypadku. Zabezpieczenie imprez masowych. Bioterroryzm. Zagrożenia środowiskowe. Leczenie hiperbaryczne.

Medyczne czynności ratunkowe

Treści kształcenia: Rozpoznanie stanu zagrożenia życia. Algorytmy resuscytacji u osób dorosłych i dzieci. Bezprzyrządowe i przyrządowe czynności ratunkowe. Farmakoterapia podczas resusucytacji - drogi podawania leków, dostęp do naczyń. Zasady transportu osób w stanie zagrożenia życia. Medyczne czynności ratunkowe w stanach zagrożenia życia pochodzenia wewnętrznego. Medyczne czynności ratunkowe w stanach zagrożenia życia pochodzenia zewnętrznego. Obrażenia u dzieci i osób w podeszłym wieku. Medyczne czynności ratunkowe w zagrożeniach środowiskowych. Medyczne czynności ratunkowe w stanach zagrożenia życia u kobiet w ciąży. Medyczne czynności ratunkowe w okulistyce i laryngologii.

Metodyka nauczania pierwszej pomocy

Treści kształcenia: Pierwsza pomoc - zakres czynności: rozpoznanie zagrożenia, wstępne zabezpieczenie poszkodowanego i miejsca zdarzenia, nadanie sygnału "Na ratunek", podstawowe czynności resuscytacyjne dorosłych i dzieci, podstawowe czynności ratunkowe w różnych rodzajach zagrożeń, powtarzanie oceny i zabezpieczenia poszkodowanego. Opracowanie programu kursu, podział materiału kursu. Opracowanie celów realizacji tematów kursu w zakresie wiedzy, umiejętności i motywacji. Metodyka prowadzenia zajęć. Techniczne środki kształcenia. Ocena skuteczności nauczania. Metodyka egzaminu. Baza dydaktyczna i wymagania sprzętowe.

Medycyna katastrof

Treści kształcenia: Zasady organizacji, kierowania i prowadzenia akcji ratunkowej podczas wypadków masowych i katastrof. Procedury medyczne obowiązujące podczas zdarzeń masowych. Problemy kliniczne i psychologiczne człowieka w warunkach ekstremalnych. Akty prawne dotyczące prowadzenia akcji ratunkowej. Zasady etyczne towarzyszące akcjom ratunkowym. Rodzaje katastrof. Charakterystyka i specyfika działań ratowniczych.

Choroby wewnętrzne

Treści kształcenia: Wywiad i badanie fizykalne chorego. Nagłe zatrzymanie krążenia. Elektrokardiograficzne rozpoznawanie chorób serca. Ostra niewydolność oddechowa i ostra niewydolność krążenia - przyczyny, patogeneza, objawy, rozpoznanie na miejscu zdarzenia, postępowanie ratunkowe. Elementy procedur specjalistycznych w stanach nagłych pochodzenia wewnętrznego. Wstrząs. Śpiączki metaboliczne. Ostra niewydolność nerek. Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej i gospodarki wodno-elektrolitowej jako stan zagrożenia życia. Stany zagrożenia życia w chorobach nowotworowych. Stany nagłe w hematologii. Stany nagłe w endokrynologii. Leki stosowane w stanach nagłych pochodzenia wewnętrznego. Podstawowe składniki pokarmowe. Ocena stanu odżywienia i sposobów odżywiania. Żywienie ludzi w różnych okresach życia. Zasady prawidłowego żywienia.

Podstawy chirurgii

Treści kształcenia: Wywiad z chorym i świadkami zdarzenia. Badanie fizykalne chorego. Prowadzenie dokumentacji medycznej. Organizacja bloku operacyjnego. Instrumentarium chirurgiczne. Aseptyka i antyseptyka. Diagnostyka różnicowa schorzeń chirurgicznych. Nowoczesne metody diagnostyczne w ostrych schorzeniach jamy brzusznej. Zapalenie otrzewnej - rodzaje, przyczyny, patogeneza, objawy, ogólne zasady leczenia. Krwotok zewnętrzny i wewnętrzny. Rana - rodzaje, zaopatrzenie, profilaktyka tężca. Desmurgia. Przepuklina - rodzaje, powikłania. Niedrożność mechaniczna jelit. Nowotwory układu pokarmowego. Choroby nienowotworowe układu pokarmowego. Ciała obce przewodu pokarmowego. Choroba zakrzepowo-zatorowa. Zator tętnicy płucnej. Profilaktyka choroby zakrzepowo-zatorowej. Schorzenia chirurgiczne tarczycy, przytarczyc i nadnerczy. Stany nagłe w urologii. Stany nagłe w neurochirurgii. Obrażenia narządów jamy brzusznej. Obrażenia klatki piersiowej - mechanizmy, rodzaje, objawy, wskazania do leczenia w oddziale torakochirurgicznym. Obrażenia czaszkowo-mózgowe - mechanizm, rodzaje, objawy, wskazania do leczenia neurochirurgicznego. Obrażenia narządów miednicy mniejszej. Ocena ciężkości urazu. Zator tętnic obwodowych. Tętniak aorty. Odmienności leczenia chirurgicznego u dzieci w stanach nagłych.

Pediatria

Treści kształcenia: Wywiad pediatryczny. Badanie fizykalne. Postępowanie z dzieckiem w stanie zagrożenia życia - stabilizacja stanu pacjenta, przygotowanie i transport dziecka w stanie zagrożenia życia. Zaburzenia świadomości. Wstrząs u dzieci. Ostra niewydolność oddechowa. Skazy krwotoczne. Neuroinfekcje. Stany drgawkowe u dzieci. Ostre biegunki i stany odwodnienia. Choroby metaboliczne u dzieci. Posocznica. Podstawy farmakoterapii w resuscytacji krążeniowo-oddechowej u dzieci. Zespół maltretowanego dziecka.

Neurologia

Treści kształcenia: Badanie neurologiczne. Charakterystyka najczęstszych zespołów neurologicznych. Objawy oponowe. Krótkotrwałe, napadowe zaburzenia świadomości. Obrzęk mózgu. Nagłe zaburzenia krążenia mózgowego. Stany drgawkowe. Neuroinfekcje. Ostre reakcje stresowe - najczęstsze przyczyny zaburzeń, zachowania w następstwie czynników stresowych. Czynnościowe zespoły neurologiczne. Leki stosowane w stanach nagłych w neurologii.

Traumatologia narządów ruchu

Treści kształcenia: Badanie chorego po urazie narządu ruchu. Ogólna symptomatologia obrażeń układu ruchu. Urazy kręgosłupa i rdzenia kręgowego. Obrażenia kończyny górnej. Obrażenia miednicy. Obrażenia kończyny dolnej. Zasady unieruchamiania kończyn. Postępowanie w amputacji urazowej, zasady konserwowania amputowanych części kończyny. Postępowanie z chorym po urazie narządu ruchu - przygotowanie do transportu i transport. Elementy leczenia specjalistycznego obrażeń narządów ruchu.

Intensywna terapia

Treści kształcenia: Wywiad anestezjologiczny i badanie chorego. Nadzór nad chorym wymagającym intensywnej terapii. Najczęstsze schorzenia leczone na oddziale intensywnej terapii. Monitorowanie funkcji życiowych. Wentylacja mechaniczna. Kaniulacja naczyń krwionośnych. Znieczulenie miejscowe i przewodowe - techniki, stosowane leki. Leczenie bólu. Żywienie w intensywnej terapii. Profilaktyka zakażeń w oddziale intensywnej terapii.

Medycyna sądowa

Treści kształcenia: Rodzaje śmierci i jej stwierdzenie. Stwierdzenie przyczyny śmierci. Traumatologia sądowo-lekarska. Rola medycyny sądowej w badaniu przyczyn i skutków wypadków drogowych. Sądowo-lekarskie badanie ofiar wypadków drogowych. Zabezpieczenie materiału dowodowego na miejscu zdarzenia. Zabezpieczenie materiału biologicznego do badań toksykologicznych.

Psychiatria

Treści kształcenia: Chory psychiatrycznie - specyfika postępowania. Najczęstsze choroby psychiczne - objawy, rozpoznawanie, postępowanie. Zagrożenia życia w psychiatrii. Aspekty prawne związane z leczeniem chorych psychiatrycznie.

Położnictwo i ginekologia

Treści kształcenia: Fizjologia i patofizjologia ciąży. Poród prawidłowy i powikłany - postępowanie. Najczęstsze przyczyny zagrożenia życia matki i płodu - rozpoznanie, postępowanie. Poród uliczny. Zarys chorób ginekologicznych. Stany zagrożenia życia w ginekologii - objawy, rozpoznanie, leczenie. Przestępstwa na tle seksualnym - postępowanie.